[181] อิธาติ อิมสฺมิํ สาสเนฯ หตฺถคตามลกา วิย โหนฺตีติ ยถา หตฺถคตํ อามลกํ จกฺขุมโต สุปากฏํ โหติ, เอวมิมสฺส มติมโต ภิกฺขุโน อภิธมฺมปิฏกคตา อตฺถา สุปากฏา โหนฺติ, อาวชฺชิตาวชฺชิตกฺขเณ สุวิสทาว ปญฺญายนฺตีติ อตฺโถฯ

อิติ อภิธมฺมตฺถวิกาสินิยา นาม

อภิธมฺมาวตารสํวณฺณนาย

เอกวิธาทินิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. ปญฺจโม ปริจฺเฉโท

ภูมิปุคฺคลจิตฺตุปฺปตฺตินิทฺเทสวณฺณนา

[182-8] พุทฺธิยา วุทฺธิํ วิรุฬฺหิํ กโรตีติ พุทฺธิวุทฺธิกรํฯ ยสฺส ยสฺส นยสฺส กถนํ ปฏิญฺญาตํ, ตํ ตํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘จิตฺตานํ ภูมีสุปฺปตฺติ’’นฺติฯ ตํ วตฺวา ภูมีนํ อาธารวเสน ปสงฺคาคตํ คติเภทํ, ภวเภทญฺจ ทสฺเสตุํ ‘‘เทวา เจวา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ‘‘จตสฺโสปายภูมิโย’’ติ วตฺวา อสุรคติยา เปตคติยํเยว สงฺคหิตตฺตา ‘‘คติโย ปญฺจา’’ติ วุตฺตนฺติ วทนฺติฯ มยํ ปน ‘‘ติสฺโสวาปายภูมิโย’’ติ ปาเฐน ภวิตพฺพนฺติ มญฺญามฯ น หิ เอส อนากุลวจโน อาจริโย อีทิสํ ปุพฺพาปรวิรุทฺธํ วิย สมฺโมหชนกํ วจนํ ภาสติฯ ปาฬิยมฺปิ หิ –

‘‘ปญฺจ โข อิมา, สาริปุตฺต, คติโยฯ กตมา ปญฺจ? นิรโย ติรจฺฉานโยนิ เปตฺติวิสโย มนุสฺสา เทวา’’ติ (อ. นิ. 9.68) –